De Militaire Passie imponeert

De Militaire Passie laat zo’n sterke indruk achter, dat het vraagt om een reprise.

Enschede - 16 april 2025
Vliegbasis Twenthe heeft in het verleden een belangrijke rol gespeeld in de Nederlandse krijgsmacht en krijgt deze mogelijk weer, afgaand op enkele protestborden in de buurt over de F35 en het geluid. De huidige evenementenlocatie aldaar is dus de aangewezen plek voor een nieuw project: De Militaire Passie. Het gaat om een vrije bewerking van het passieverhaal, gezet in de context van een militaire missie in het buitenland.

Bij binnenkomst valt de enorme ruimte op: een vrijwel lege hal met aan weerszijde tribunes. Het podium voor het orkest aan het ene uiteinde, een tank aan de andere. Als het orkest aan de ouverture, een stuk uit “Live and Let Die”, begint wordt je overdonderd door de kwaliteit van het geluid. Akoestisch is het dik voor mekaar en dat het hier om een toporkest gaat wordt wederom bewezen. De spelers zijn de hele voorstelling prima te verstaan, en de balans tussen muziek en  stemmen is uitstekend.

De verteller komt op: een nietige gestalte in deze grote ruimte. Laus Steenbeke, die deze rol vervult, heeft evenwel geen enkele moeite de aandacht te pakken. Hij leidt het verhaal in: een verhaal over het goede willen doen. Een verhaal met parallellen met het passieverhaal, waarvan de betekenis het geloof overstijgt. Uit een ensemble anonieme mensen, dat onder met een fragment uit the Beatles’ “Come together’ de hal inmiddels ook heeft betreden en dat hij toespreekt met het merkwaardige ‘spijkerbroeken’, kiest hij zes “soldaten”. Zij moeten het verhaal uitbeelden dat hij wil vertellen.

Drie van hen worden eruit gelicht, met het nummer “Later als ik groter ben”. Zij zijn de soldaten die centraal staan in het stuk. Daniël (Rutger de Bekker): een jongen die al van alles geprobeerd heeft en defensie nu ziet als dat wat hij wil. Voor Eva (Roosmarijn Luyten) lag de wereld in het zakenleven open, maar na het overlijden van haar zus wilde ze geen eigen roem en glorie meer, maar juist iets voor anderen betekenen. De hoofdrol is weggelegd voor Tom (Sjoerd Spruijt): een jongen die van aanpakken weet, het aannemersbedrijf van pa had kunnen overnemen, maar liever wilde bouwen aan de toekomst van de wereld. Over hem krijgen we ook meer te weten: met name hoe hij een relatie krijgt met Imke (Desi van Doeveren), die de verteller omschrijft als zijn Maria Magdalena, “een ervaren deelneemster in het liefdesspel”. Die laatste omschrijving voor zowel Imke als Maria Magdalena zorgt voor de nodige discussie tussen de twee. We volgen het drietal tijdens de opleiding – de verteller heeft inmiddels ook de rol van hun meerdere op zich genomen -  en maken het moment mee dat Tom (net als zijn twee vrienden) worden opgeroepen voor een missie in het buitenland.  Eenmaal aangekomen maken ze kennis met twee fiksers: landgenoten die het contact met de regionale bevolking verzorgen en zich bij hen betrokken voelen. Het zijn Alexandra (Lisa Schol) en Jake (Silyan El Katabbi). Op locatie is het lang rustig, en zijn ze vooral met spelletjes bezig, totdat de fiksers aan het drietal vertelt dat er net buiten het gebied dat onder controle staat een drama in een dorpje op handen is. En dat zij bij machte zijn dit te stoppen. Waar Daniël en Eva hun twijfels hebben, hapt Tom meteen toe. Zijn twee vrienden stemmen vervolgens ook in met deze eigen missie, zonder toestemming van de leiding. De kus die Tom krijgt van Jake bij het avondeten is een teken aan de wand voor het publiek. De missie blijkt een hinderlaag: Daniël wordt neergeschoten en Tom en Eva gevangen. De fiksers blijken geradicaliseerd, de missie te beschouwen als een invasie. Ze moeten niets hebben van een jezusfiguur als Tom. Het tweetal wordt voor het blok gezet, en als ze tegen elkaar worden uitgespeeld horen Eva tot drie maal toe zeggen dat zij het “niet wilde”. Ze worden net op tijd gered. Tom en Eva worden teruggestuurd. Daniels lichaam volgt wat later. Tom en Eva spreken elkaar niet meer, Imke kan lange tijd niet doordringen tot Tom, die net als een aanzienlijk deel van alle soldaten die op missie zijn geweest, lijdt aan PTSS. Een breekbaar “Ken je mij” weet de situatie goed te illustreren. Uiteindelijk volgt er als besluit iets van heling in beide relaties.

Sommige scenes omvatten het overgrote deel van de vloer, andere zijn juist heel klein. Soms wordt er gebruik gemaakt van een cameraman, die close ups maakt. Die beelden zijn dan weer groot te zien achter het orkest. Jammer is de kleine vertraging, waardoor je zou kunnen denken dat er slecht geplaybackt wordt, maar uiteraard is niets minder waar. Goed gevonden is ook het moment dat Tom even die camera en de rol van de cameraman overneemt. Er is wel wat rijdend materieel, maar verder is er nauwelijks sprake van decor of rekwisieten.  Voor de vormgeving wordt veel gebruik gemaakt van lichtgevende staven, die soms een wat actieve, dan weer een meer abstracte rol vervullen. Belichting doet de rest, om, uiteraard samen met het acteerwerk, een uiterst beklemmende sfeer te creëren tijdens het verhoor na de ontvoering. Knap is ook hoe,  als er richting het publiek wordt gespeeld, de focus gewisseld wordt,  en dus dan weer de ene zijde van de zaal, dan weer de andere de aandacht heeft. Als je er niet bewust op gaat letten, zie je niet dat ze het doen, alleen het resultaat.

De uitvoering van de liedjes is schitterend. Het orkest knalt, het ensemble zorgt voor fraaie koorpartijen – met Earth song als ultieme topper - en de solisten stralen. Absoluut hoogtepunt is het ‘’laatste avondmaal’-nummer. “Take me to church” komt uit Sjoerd Spruijts tenen. Hiermee wil ik eveneens fraaie uitvoeringen van songs als “Space Oddity”, ‘’You oughta know”, “Omarm me” of “Ik leef niet meer voor jou” niet te kort doen. Het zijn steeds prima illustraties van de sfeer op dat moment. Visueel maakt het beeld van het afscheid van Daniel de meeste indruk, al heeft het kippenvel opwekkende signaal Taptoe, dat erbij gespeeld wordt, er ook een grote rol in.

De Militaire Passie is een voorstelling geworden waar alle makers apentrots op mogen zijn. Een voorstelling dat in de snel veranderende wereld en toenemende onrust, steeds dichter bij de voordeur, actueler is dan ooit. Een voorstelling, die al snel weg blijft van de ‘’avontuur”- defensiereclamefilmpjes van vroeger, maar focust op de motivering, en de pijnlijke gevolgen toont.

Zelf heb ik een gedeelte van de repetities mogen meemaken, en het is mooi om te zien hoe bepaalde beschrijvingen van toen, van hoe het eruit moet zien,  realiteit zijn geworden.   Hoe indringende momenten in een kleine setting toen ook in het groot hun kracht behouden. En natuurlijk voelt het goed om te zien dat een mini opmerking van mezelf ook daadwerkelijk in de uiteindelijke voorstelling verwerkt te zien.

Dat de bezoekers van deze voorstelling met mij zullen hebben genoten, geloof ik graag. Het zou mooi zijn als deze komende jaren opnieuw wordt opgepakt, om ook anderen de gelegenheid te geven deze te zien. 

- Jeroen Schat