Een diep komisch stuk over afscheid nemen terwijl je nog samen bent

In de droeve komedie Galerie The Waverly bestaan humor en pijn naast elkaar 
 
Een familie in New York moet leren omgaan met de sluipende dementie van de praatgrage, wispelturige grootmoeder Gladys (Anne Wil Bankers). In dit stuk over liefde en herinnering legt Alzheimer druk op de dochter (Lies Visschedijk), schoonzoon (Dick van den Toorn) en kleinzoon (Daniel Cornelissen). En ook op de buitenstaander Don (Pepijn Schoneveld).  

Tekst: Martine Bakker
 
Galerie The Waverly gaat over de laatste jaren van Gladys die een kleine kunstgalerie heeft naast een hotel. Daniel Cornelissen die het stuk vertaalde en de kleinzoon speelt, vertelt: ‘De eigenaar van het pand wil van haar galerie een ontbijtcafé maken. Tot grote zorg van dochter Ellen, schoonzoon Howard en kleinzoon Daniel, omdat de galerie haar identiteit is, Gladys in de wereld houdt en haar oprukkende dementie nog op gepaste afstand.  
 
Regisseur Mette Bouhuijs, die sinds 1977 voorstellingen regisseert, vertelt: ‘Gladys is een slimme vrouw. Ze was vroeger advocaat. Ze geniet van haar galerie en door haar inspanningen krijgt de jonge kunstenaar Don een expositie. Het zal de laatste keer zijn dat ze een feestelijke opening organiseert met champagne en kaasstengels.

Tijd 

‘De voortschrijdende dementie is de niet te stoppen tijd,’ volgens Mette. ‘Gladys wordt steeds slechthorender. Eerst is het de vraag, als ze wat afwezig is, of ze het gewoon niet hoort of dat ze het niet snapt. Langzaam voel je steeds meer dat het niet meer klopt. Dan weet ze het zelf ook. Je ziet hoe haar hoofd in stukken uit elkaar valt en voelt het verdriet van de familieleden om haar heen die van haar houden.’  

Humor en lichtheid  

Mette en Daniel omschrijven de humor in het stuk als lachen om ellende. Daniel: ‘Een tragikomische lijn is die van die kunstenaar Don die vol is van zijn realistische schilderijen, Hij probeert de realiteit vast te leggen. En zo grip op de werkelijkheid te krijgen. Net zoals de familie van Gladys grip op haar voortschrijdende ziekte probeert te houden.  
 
Wanneer de galerie dan toch moet sluiten is de hele familie in de stress omdat Gladys dan bij hen moet komen wonen. Mette: ‘De familie zou haar nooit in een tehuis stoppen. Ze is bijzonder, dwingend en autoritair. Hoewel ziek, niet makkelijk. En natuurlijk is er paniek. Paniek omdat het leven anders gaat dan je hoopte of verwachte. En dat is herkenbaar en ontroerend. Het is een ongehoord intelligent en geestig stuk. De personages houden zichzelf staande met humor, maar dan ontkomen ze er niet meer aan de ziekte van Gladys en dan wordt het wel echt verdrietig. Die verandering is ontzettend mooi.’ Daniel: ‘Als het alleen maar een tragisch stuk zou zijn, dan zou het niet te doen zijn. Het stuk is licht ondanks de zwaarte.’ 

Geen rollende hoofden  

Het toneelstuk is geen theatraal drama. ‘Wat ik heel mooi vind aan dit verhaal,’ vertelt Mette, ‘is dat er normaal bij een toneelvoorstelling altijd iets heel groots gebeurt een brand waardoor alles kantelt. Dode kinderen. Afgehakte hoofden. Dit verhaal meandert heel langzaam naar het einde toe en als het je dan ontroert, ben je er totaal door verrast. En wat ook mooi en herkenbaar is: een familie die ruziet, elkaar overtroeft met de grappigste anekdotes en tegelijk zoveel van elkaar houdt. Ze houden van elkaar en overleven door hun gevoel voor humor.’

Dementie  

‘1 op de 3 mensen dementeert,’ zegt Mette. ‘We krijgen er allemaal mee te maken. Is het niet in je eigen familie, dan wel bij de buren of bij vrienden of bij jezelf.’ Daardoor hebben ook veel mensen met mantelzorg te maken. Daniel en Mette schoten beiden vol bij toen ze de eerste keer het stuk lazen. Mette: ‘Tijdens het lezen van het stuk werden diepe emoties in mij aangesproken, omdat je weet dat je de tijd niet kan stoppen en niets deze vreselijke ziekte kan tegenhouden.’ Daniel: ‘Het is in die zin ook een irritant stuk. Het gaat onder je huid zitten. De frustratie die je voelt als iemand in je omgeving ziek wordt, komt zo dichtbij.’  

De tekst wordt vervolgd onder de foto's.

Fantastische cast

Waarom mensen die normaal niet zo snel naar een toneelvoorstelling gaan, zeker wel naar Galerie The Waverly moeten komen? Mette lacht: ‘Een prachtig stuk. Een belangrijk onderwerp en fantastische acteurs. De combinatie van ervaren acteurs en nieuw talent is een genot om naar te kijken.’

New York

Het verhaal is een persoonlijk verhaal van toneel- en scenarioschrijver Kenneth Lonergan (bekend van Gangs of New York en Manchester by the sea) en gaat over zijn familie in New York. Over zijn Grootmoeder. Daarom moest Daniel veel details intact laten, omdat Kenneth zijn grootmoeder wil eren door de details hetzelfde te laten. Mette: ‘We mochten de galerie dus niet ineens op Schiermonnikoog zetten.’ Daniel vult aan: ‘De personages hebben het in hun gesprekken over plekken als Madison Square. Eerst dachten we: is dat vervreemdend voor het Nederlandse publiek? Maar het blijkt niets uit te maken. Het gaat er in de kern over dat plekken die je kent veranderen. Dat er ineens andere mensen op straat lopen. Of nieuwe koffietenten geopend worden.’ Mette: Zelf ben een Amsterdammer en ik heb die stad zien veranderen. Dat gevoel van een veranderende plek herkende ik terug in het stuk.’  

Decor en muziek

Er is gekozen voor een vorm die prachtig aansluit bij het verhaal. Het decor is een grote magische, dromerige mistbank geworden waarin het drama zich voltrekt. Dat past bij de mist in Gladys hoofd. Ook bestaat het decor uit stukken van een huis die langzaam bewegen. Als scherven herinneringen. Het concept tijd en herhaling wordt doorgevoerd in licht en geluid. De muziek is repetitief gecomponeerd. Als filmmuziek.  
 
Uiteindelijk blijft er niets meer over dan een groot applaus en een herinnering aan deze hilarische en ontroerende voorstelling, voor iedereen die weleens heeft gezorgd of gaat zorgen of zich soms zorgen maakt.