Componist Steven Kamperman maakte soundtrack bij animatiefilm uit 1926: ‘Ik wilde de film echt zijn eigen sfeer geven’

Kamperman schreef nieuwe muziek bij de magische beelden van Die Abenteuer des Prinzen Achmed van de animatiepionier Lotte Reiniger uit 1926. De soundtrack wordt live gespeeld bij de vertoning van de film.

Bron: Volkskrant, tekst: Jenny Camilleri, beeld: Maarten Mooijman.

Iedereen kent Walt Disneys eerste lange tekenfilm Sneeuwwitje en de zeven dwergen uit 1937, maar de oudst bewaard gebleven avondvullende animatiefilm kwam elf jaar eerder uit, in 1926. Die Abenteuer des Prinzen Achmed is het meesterwerk van regisseur Lotte Reiniger en lanceerde de succesvolle carrière van filmcomponist Wolfgang Zeller.

Componist en klarinettist Steven Kamperman (54) schreef een nieuwe soundtrack bij de magische beelden. Vanaf zaterdag wordt de film vertoond in diverse Nederlandse (concert)zalen, waar Kamperman en medemusici de soundtrack live zullen spelen.

Zijn muzikale wortels liggen in de jazz, maar Kamperman put uit verschillende muziektradities: folk, wereldmuziek en klassiek. Hij schreef de opera’s Hildegard en Roodhapje, en is bezig met een derde. Dit is ook niet zijn eerste soundtrack bij een stille film. Speciaal voor het vocaal ensemble Wishful Singing componeerde hij muziek bij Der müde Tod (1921) van Fritz Lang.

Verpletterend
Op zoek naar een nieuw project stuitte hij op Reinigers animatiefilm. ‘De film is visueel zo verpletterend, ik hoefde maar één beeld te zien en ik was verkocht’, vertelt hij, videobellend vanuit zijn muziekkamer, thuis in Vleuten. Een soundtrack lijkt in veel opzichten op een opera, maar heeft ook een groot voordeel. ‘Een opera is duur, maar deze film is al af. De hele regie is al gedaan, de acteurs hebben al geoefend.’

De avonturen van prins Achmed weeft drie verhalen uit Duizend-en-een-nacht samen. Om zijn zus en zijn geliefde te redden, neemt de prins het op tegen een boze tovenaar en een schaar demonen, reist helemaal naar China op een vliegend paard en komt Aladdin tegen, wiens wonderlamp goed van pas komt.

Reiniger, een belangrijke animatiepionier, maakte haar film met silhouetten en stop-motion-animatie, een techniek waarbij elk beeldje of frame apart wordt geschoten. Voor een seconde film zijn er 24 frames nodig. De ongelooflijk gedetailleerde figuren en achtergronden knipte ze uit zwart papier en loodfolie. Het resultaat is zo verbluffend mooi dat filmregisseur Jean Renoir haar ‘de meesteres van de schaduwen’ noemde.

Kamperman: ‘Die silhouetten hebben gewrichten, zodat ze goed kunnen bewegen. En dat tegen intens gekleurde achtergronden. In die tijd was er geen kleurenfilm; die banden werden gewoon in kleurbaden gelegd.’

Muzikaal lastig
De plot zit boordevol actie en de plaats van handeling verandert voortdurend: filmisch spannend, maar muzikaal lastig. Kamperman laat een schema zien dat hij maakte voordat hij begon met componeren. ‘Ik heb de vijf akten van de film naast elkaar in kolommen gezet, met de kleuren van die scènes, om een overzicht te creëren. Het grote gevaar met zo’n project is dat je elke actie gaat volgen en het daardoor heel fragmentarisch wordt. De uitdaging is om de grote lijnen te zoeken.’

De setting schreeuwde om muziek uit het Midden-Oosten, een kolfje naar de hand van Kamperman, die tien jaar lang Turkse muziek heeft gemaakt met de in 2013 overleden componist en multi-instrumentalist Behsat Üvez.

‘Ik wilde het op een meer folklore imaginaire-achtige manier doen, dus niet volgens bepaalde tradities. Ik wilde de film echt zijn eigen sfeer geven.’ Die sfeer ontstaat door de fusie van jazz en oosterse toonladders ‘die net een andere kant op gaan’, maar ook door de bezetting, met Kamperman op altklarinet, drums en melodica (een soort fluit met pianotoetsen), Esat Ekincioglu op contrabas en Hamid Reza Behzadian op diverse instrumenten.

‘Als Hamid op zijn akoestische Indiase gitaar de melodie speelt, klinkt de muziek soms heel traditioneel, omdat hij Iraanse en Indiase versieringen toevoegt. Maar hij speelt ook fantastisch de blues op mondharmonica. En op de lapsteelgitaar ontketent hij af en toe een soort Iraanse Jimi Hendrix.’

Terwijl de musici de beelden op een eigen scherm volgen, improviseren ze ook hele passages. ‘Improviseren zit in ons DNA, dus als wij een melodie zien, dan laten we die ademen.’ Dat vergt veel muzikale fantasie en een enorme concentratie. ‘Na elke film zijn we steevast kapot’, zegt Kamperman, die Behzadian en Ekincioglu als ‘een geschenk uit de hemel voor mij als componist’ omschrijft.

Veelzijdige soundtrack
Bij een aantal voorstellingen treedt trompettist Eric Vloeimans met het trio op, voor wie Kamperman een bewerking met trompet maakte. ‘Het voordeel van deze versie is dat ik nu soms ook kan drummen als hij de melodie speelt, terwijl ik normaal gesproken dan echt nodig ben op de klarinet. De voorstelling wordt echt anders.’

Achmeds perikelen leidden tot een veelzijdige soundtrack, die ook als cd is uitgebracht, met een romantische scène waarin Indiase akkoorden een klarinetsolo kruiden, dreigende grooves bij achtervolgende demonen en een gevechtsscène met avant-gardistische freejazz. ‘Die laatste scène is muzikaal soms heftig, maar samen met de beelden van de film levert het een fantastisch spectaculaire finale op.’