Meeademen met de walvissen

Engelenkoren en zingende walvissen. In ATEM raken sopraan Elisabeth Hetherington en klankmagiër Wouter Snoei je aan met geluid. De Grote Kerk is hun klankkast.

Bron: Tubantia, tekst: Rob Wissink, beeld: Bowie Verschuuren. 

Maandag is het Blue Monday, de meest deprimerende dag van het jaar. Geen mooier moment voor een meditatieve, muzikale oppepper. Want dat is ATEM. Een mindfulness-sessie waarin je meebeweegt, meeneuriet en meeademt met de zangeres en de muziek, terwijl je ontspannen op een yogamat ligt of op een stoel zit. Een healing voor lichaam en geest, enigszins vergelijkbaar met de ligconcerten van de Canto Ostinato van Simeon ten Holt. Alles draait om ontspanning en bewustzijn, waarbij je in een serene omgeving even helemaal tot rust kunt komen.

Moeilijk is het niet, weten de makers. Ze hebben er al tien journey's op zitten. Jong en oud kan meedoen. Geen neerwaartse hond- of plankhouding, maar lekker ontspannen zitten of liggen. Ademhalen gaat vanzelf en 'aarden' is ook geen hogere wiskunde. Comfortabel zittende kleding is wel een aanrader.

Aanraken
Voor sopraan Elisabeth Hetherington (Toronto, 1992) is ATEM "het meest aanraakbare concert dat ik doe." Dat 'aanraken' doet de winnaar van de Nederlandse Muziekprijs 2024 met haar stem, met zang. Wouter Snoei, op zijn beurt, met elektronische harpmuziek en experimentele klanken uit de natuur. Bijvoorbeeld walvisgeluiden.

"We komen echt in contact met mensen en bouwen in 70 minuten een relatie op. Dichterbij kan niet. Het is een totaal andere muziekervaring", vertelt Hetherington, zelf ook verrast door de impact die ATEM op haar heeft. Ze heeft zelf gedanst en aan yoga gedaan. In de voorstelling combineert ze de rollen van zangeres, yoga-instructeur en verteller.

"Ademhaling is het leidmotief. Dat verklaart de titel. Wouter en ik leren de aanwezigen hun eigen ademhaling in de muziek te zetten. En yoga helpt daarbij. Samen maken we in acht stappen een reis door een heel rijk muzikaal landschap dat eeuwen bestrijkt. Van Hildegard von Bingen tot Morton Feldman."

Elisabeth raakte geïnspireerd door het concert Litany for the Whale, van John Cage. "Ik lette vooral op de gezichtsuitdrukking van de toehoorders. De eerste vijf minuten zaten ze gespannen op hun stoel. Ze dwongen zichzelf te luisteren. Na tien minuten zag je iets van berusting: 'dit duurt best lang'. Heel langzaam merkte je dat mensen gingen luisteren in hun eigen wereld, mediteren. Hun gezicht was at ease. Dat concert was mijn trigger. Zo'n meditatieve beleving wilde ik ook maken."

Silbersee
Haar idee werd omarmd door Silbersee. Het eigenzinnige Amsterdamse productiehuis, met wortels in de opera, geeft naar eigen zeggen 'klank aan wat gehoord moet worden'. Onder meer bekend van Meer dan Bauxiet, een voorstelling over Suriname tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarmee het vorig jaar furore maakte op Oerol. "De makers van Silbersee worden enthousiast van jonge mensen die out-of-the-box denken", merkte Hetherington. "Super bijzonder. Als je met een goed idee komt, zetten zij je op het juiste spoor en helpen ze je met financiering. Ze geven advies en de ruimte om een voorstelling te maken. In mijn geval was het de combinatie van klassieke muziek en yoga, die aansprak."

ATEM is een bijzonder project geworden. "Een gesamtkunstwerk dat ter plekke ontstaat en steeds anders wordt ervaren. Geen sessie is hetzelfde. De locatie is bijvoorbeeld heel bepalend voor de sfeer. In Enschede is dat de Grote Kerk. We spelen veel in kerken, maar ook wel in theaters. Soms met 30 mensen, soms met 70. Het maakt ook uit of je op je rug ligt of zit en of je met je linker- of rechteroor luistert. Al die factoren zijn van invloed op het proces van bewustzijn. Het gaat om grounding, je staart in de grond steken en wakker worden in jezelf."

Verbluffende reacties
De reacties die Elisabeth krijgt zijn verbluffend en heel persoonlijk. "Ik heb meegemaakt dat een vrouw tijdens de voorstelling begon mee te zingen. Eerst heel klein en daarna steeds groter. Tot we samen een melodie maakten. Een andere deelnemer had door de muziek en de ademhalingsoefeningen een rechtstreekse connectie gevoeld met haar overleden vader. Weer een ander vertelde dat hij voor het eerst in vier jaar weer gezongen had, hij had zijn stem teruggevonden. Hoe mooi is dat?"